Müziğin ve Müzik Dinleyenin Hükmü

بسم الله الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله

Bu kısa makaleden hedef şu iki şeydir:

1) Ümmetin güvenilir âlimlerinin anlayışıyla Kur’an, Sünnet ve icma’dan müziğin hükmünü açıklamak.

2) Müzik dinleyen kimseyi reddetme/kabul etmeme ve kötüleme meselesinin üzerine bina edildiği ‘müziğin hükmü hakkında var olduğu zannedilen ihtilafın derecesi’ni (hangi seviyede olduğunu) açıklamak.

İlk Olarak: Müziğin hükmü

Müzik aletleri veya müzik, İslam’da Kur’an, Sünnet ve icma ile haram kılınmıştır.

Kur’an’dan delili, Allah Teâlâ’nın şu sözüdür:

‘’İnsanlardan öyleleri vardır ki, ilimsizce Allah'ın yolundan saptırmak ve onu bir alay konusu edinmek için boş/eğlencelik sözleri satın alırlar. İşte onlar için aşağılayıcı bir azap vardır.’’ (Lokman sûresi, 6. ayet meali)

Ebu’s-Sahbâ, İbn Mes’ûd (radiyallahu anh)’a Allah’ın: ‘’İnsanlardan öyleleri vardır ki… boş/eğlencelik sözleri satın alırlar’’ sözü hakkında sormuş, O da: ‘’şarkı söylemek’’ demiştir. Keza İbn Abbâs (radiyallahu anhuma), İkrime, Mücahid… de böyle demişlerdir. Hasan Basrî şöyle demiştir: ‘’Bu ayet, şarkı söylemek ve nefesli sazlar hakkında inmiştir.’’ (Tefsîru İbn Kesîr, 6/331)

Sünnetten bir delili, Buhârî’nin, Sahîh’inde kesinliği bildiren bir lafızla rivayet ettiği ve İbn Hacer, İbnu’s-Salâh, İbnu’l-Kayyim, Elbânî gibi pek çok sayıda âlimin sahih olduğunu kesin bir şekilde ifade ettikleri Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in şu sözüdür: ‘’Ümmetimden, zinayı, ipeği, içkiyi ve meâzif’i helal gören topluluklar olacaktır.’’

Şeyhu’l-İslam İbn Teymiyye (rahimehullah) şöyle demiştir: ‘’Bu hadis, meâzif’in haram olduğuna delalet etmektedir. Meâzif, lügat ehlinin yanında; müzik aletleridir. Bu, bu aletlerin hepsini kapsayan bir isimdir.’’ (Mecmûu’l-Fetâvâ, 11/535)

İcma’ya gelince; âlimlerden büyük bir topluluk icma’yı nakletmiştir. Zorlama yorum yapan/inatçı kimsenin: ‘’bu, sadece mezheb içindeki bir icmadır’’ veya ‘’icmayı nakleden kimse, muhalifin görüşünden haberdar olmamıştır’’ diye zannetmemesi için bu âlimlerden 4 mezheb içerisinde meşhur/önemli olanları seçeceğim.

Şâfiîlerin imamlarından İmam Beğavî şöyle demiştir: ‘’Âlimler, nefesli sazların, çalgı ve müzik aletlerinin haram olduğunda ittifak etmişlerdir.’’ (Şerhu’s-Sünne, 12/382)

İmam Nevevî (Şâfiî) şöyle demiştir: ‘’Irak nefesli sazı ve kendisiyle tellere vurulan telli çalgılar ihtilafsız haramdır.’’ (Ravdatu’t-Tâlibîn, 8/205)

Şihâbuddîn İbn Hacer el-Heytemî (Şâfiî) şöyle demiştir: ‘’Tanbur, ut, telli halile gibi ve bunların dışında başka telli çalgılar ve müzik aletleri, bunların hepsi ihtilafsız olarak haram kılınmıştır. Kim bunlar hakkında bir muhalefet naklederse, hevası onu yanlış yapmaya sürüklemiş, öyle ki onu sağır yapmış, kör etmiş, hidayetten engellemiş ve takva yollarından kaydırmıştır.’’(Keffu’r-Raâ’ an Muharramâti’l-Lehvi ve’s-Semâ’, sy:124)

Hafız İbn Hacer (Şâfiî) şöyle demiştir: ‘’Acemlerden alınmış eğlendirici/neşelendirici müzik aletlerini dinlemek haram kılınmış, haramlığı üzerinde icma edilmiştir. Âlimlerden hiç kimseden, müzik aletlerinden biri hakkında ruhsat verdikleri bilinmemektedir. Kim bu konuda güvenilir bir imamdan ruhsat naklederse o kimse yalan söylemiş ve iftira atmıştır.’’ (Fethu’l-Bârî, 8/853)

İbn Kudâme (Hanbelî) şöyle demiştir: ‘’Tanbur, nefesli saz, üflemeli bir çalgı… gibi müzik aletleri icma ile masiyet aletleridir.’’ (el-Muğnî, 20/260)

İbn Receb (Hanbelî) şöyle demiştir: ‘’Müzik aletleri dinlemek… bunun hakkında geçmiş âlimlerden hiç kimseden ruhsat verdikleri bilinmemektedir. Ruhsat, sadece bazı müteahhirlerden, yani kendilerine itimad edilmeyen Zâhirîlerden ve Sofilerden biliniyor.’’ (Mecmûu Rasâil İbn Receb, 2/458)

İmam Ebu’l-Abbâs Kurtubî (Mâlikî) şöyle demiştir: ‘’Nefesli sazlar, telli çalgılar ve darbukaya gelince, bunların dinlenilmesinin haram olduğunda ihtiilaf edilmez. Seleften ve halef imamlarından sözüne itibar edilen hiç kimseden bunu mübah kılan birini işitmedim.’’ (ez-Zevâcir an İktirâfi’l-Kebâir; İbn Hacer el-Heysemî)

Hanefî fukahâsının büyüklerinden İmam İbn Nuceym şöyle demiştir: ‘’Bezzâzî ‘’el-Menâkib’’ adlı eserinde, ut gibi bir müzik aleti eşliğinde olduğu zaman şarkı söylemenin haram olduğunda icma nakletmiştir.’’ (el-Bahru’r-Râik, 7/15)

Şeyhu’l-İslam İbn Teymiyye şöyle demiştir: ‘’4 imamın mezhebi şudur ki; müzik aletlerinin hepsi haramdır… Bu imamların tabilerinden hiçbiri müzik aletleri hakkında bir tartışma zikretmemişlerdir. Ancak İmam Şâfiî’nin talebelerinden bazı müteahhirler, üflemeli bir çalgı hakkında iki görüş zikretmişlerdir. Ama telli çalgılar ve benzerleri hakkında ise hiçbir tartışma zikretmemişlerdir. İmam Şâfiî’nin mezhebini en iyi bilen ve O’na en çok tabi olan Iraklılar ise ne bunda ne de diğerinde hiçbir tartışma zikretmemişlerdir… Lakin âlimler, içerisinde müzik aletlerinin bulunmadığı şarkı söyleme hakkında ise haram mı, mekruh mu yoksa mübah mı diye konuşmuşlardır.’’ (Mecmûu’l-Fetâvâ, 11/577)

Elbânî (rahimehullah) şöyle demiştir: ‘’4 mezheb, müzik aletlerinin hepsinin haram olduğunda ittifak etmişlerdir.’’ (es-Sahîha, 1/145)

Derim ki (Ebu’l-Feth): Bu nakiller, ilim ehlinin genel olarak müzik aletlerinin haram olduğu üzerinde icma ettiklerini açıklamaktadır. Ancak ilim ehli, müzik aletlerinden istisna edilen şey hakkında ise ihtilaf etmişlerdir. Şöyle ki; onların bazısı, düğünlerde veya bayramlarda veya bir zamandır göz önünde hazır bulunmayan kimse geldiğinde veya cihaddan gelen kimse için def’e vurmayı istisna etmişlerdir. Diğer ilim ehli ise defin de haramlığına hükmetmişlerdir. Yine onların bazısı davulu istisna etmişlerdir, ancak âlimlerin geneli ise bunun da haram olduğu görüşündedir.

İkinci olarak: Bu meselede muhalefet eden kimsenin hükmü

Bilinmektedir ki, şaz bir ihtilafın bulunduğu meselelerde muhalefet eden kimse, reddetme derecelerinin tamamıyla reddedilir ve yerilir/kötülenir. Ama kabul edilebilir ihtilafın bulunduğu meseleler ise böyle değildir.

İbn Hazm (rahimehullah) gibi haleften bazılarından ve bazı muasır ilim ehlinden müziğin helalliği hakkında sözler gelmişse de bu konuda onlara tabi olmak veya onları taklit etmek caiz değildir. Çünkü onların bu muhalefeti zelledir (kayma, yanlıştır) ve şazlıktır, sayılmaz/kabul edilmez, yukarıda geçen icma’ya aykırıdır. Âlimler, ilim ehlinin zellelerini araştırmaktan sakındırmış ve bunu yapan kimseyi yermişlerdir:

Zehebî şöyle demektedir: ‘’Kim, mezheblerin ruhsatlarını ve müctehitlerin zellelerini araştırırsa, onun dini incelmiş/yumuşamış demektir.’’

Evzâî şöyle demektedir: ‘’Kim, âlimlerin az bulunan/ilginç görüşlerini alırsa İslam’dan çıkar.’’

Dolayısıyla kimin hasta aklı veya kendisine galip gelmiş şehveti, yukarıda geçen delillere ve âlimlerin sözlerine boyun eğmeyi reddederse, bu kimse, Allah’ın haklarında: ‘’ boş/eğlencelik sözleri satın alırlar’’ dediği, Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in kendilerinden: ‘’müzik aletlerini helal görecekler’’ diye bahsettiği ve hem seleften hem de haleften pek çok sayıda ilim ehlinin yerdiği ve kabul etmediği kimselerden olmaktan razı olmalıdır!

Önemli Bir Uyarı: Bazen kimi kitaplarda, semâ’’ın (dinlemenin) ihtilaflı olduğu zikredilir veyahut bir âlim semâ’’ın helal olduğundan konuşur da cahiller ya da kalplerinde hastalık bulunanlar sema’ ile kastedilenin müzik aletleri olduğunu anlar. Bu, kusur ortaya çıkaran bir cehalettir. Hakkında ihtilaf edilen semâ’ ile kastedilen, müzik aletleri olmaksızın şarkı söylemektir ki, bunun hakkında hem selef hem de halef arasında muteber bir ihtilaf meydana gelmiştir. Müzik aletleri ve müziğe gelince ise, naklettiğimiz icmalar sana yeter.

Son olarak da şunu vurgulayalım ki, şeriatta ve ilim ehlinin icmasında gelen müzik aletlerinin haram oluşu şayet gelmeseydi bile, akıllı olan kimseye ancak müzik aletlerini dinlemekten geri durması mümkün olurdu (sadece bunu yapabilirdi.) Çünkü müzik dinleme tutkunu olan herkesin ahlaksızlığı, kalbine giren kaygılar, hüzünler ve şehvetler, ahlakına isabet eden erime/çözülme, murûetin ve erkekliğin eksilmesi malum bir şeydir. Yine Kur’an ehlinin yanında zorunlu olarak malumdur ki, Kur’an dinlemekten alıkoyan ve Kur’an’dan tat almayı nefese zor kılan en çok şey müzik dinlemektir.

Ve lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh.

Tercüme: Ömer Faruk

بسم الله و الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله

حكم الموسيقى وحكم من يسمعها

الهدف من هذا البحث المختصر أمران:

الأول: بيان حكم الموسيقى من الكتاب والسنة والإجماع بفهم علماء الأمة الثقات.

الثاني: بيان درجة ما يتوهم من خلاف في حكمها، والذي ينبني عليه مسألة الإنكار والتشنيع على من يستمع للموسيقى.

أولا: حكم الموسيقى:

المعازف (أو الموسيقى) محرمة في الإسلام بالكتاب والسنة والإجماع

• فمن الكتاب:

 قوله تعالى: {وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ (6)} سورة لقمان.

عن أبي الصهباء: أنه سأل ابن مسعود (رضي الله عنه) عن قول الله: {وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ} قال: الغناء، وكذا قال ابن عباس (رضي الله عنهما)، وعكرمة، ومجاهد...وقال الحسن البصري: أنزلت هذه الآية: {وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ} في الغناء والمزامير. (تفسير ابن كثير 6/331)

• ومن السنة:

قول النبي ﷺ الذي رواه البخاري في صحيحه جازمًا به، وجزم ما لا يحصى عددًا من العلماء كابن حجر وابن الصلاح وابن القيم والألباني بصحته "لَيَكُونَنَّ مِنْ أُمَّتِي أَقْوَامٌ يَسْتَحِلُّونَ الْحِرَ وَالْحَرِيرَ وَالْخَمْرَ وَالْمَعَازِفَ" رواه البخاري.

قال شيخ الإسلام ابن تيمية رحمه الله:" فدل هذا الحديث على تحريم المعازف، والمعازف هي آلات اللهو عند أهل اللغة، وهذا اسم يتناول هذه الآلات كلها" مجموع الفتاوى 11/535.

• أما الإجماع:
  فقد نقله جمع كبير من العلماء أختار منهم أعلامًا في المذاهب الأربعة، لئلا يزعم متنطع أن هذا إجماع مذهبي فقط، أو أن ناقل الإجماع لم يطلع على مذهب المخالف.

• قال الإمام البغوي (من أئمة الشافعية): "واتفقوا على تحريم المزامير والملاهي والمعازف" شرح السنة (12\382).
• قال الإمام النووي (الشافعي): "المزمار العراقي وما يضرب به الأوتار حرام بلا خلاف" روضة الطالبين وعمدة المفتين (8/205).
• قال شهاب الدين ابن حجر الهيتمي (الشافعي): "الأوتار والمعازف كالطنبور والعود والصنج، أي ذي الأوتار، وغير ذلك هذه كلها محرمة بلا خلاف، ومن حكى فيها خلافاً فقد غلط عليه هواه حتى أصمَّه وأعماه، ومنعه هداه، وزل به عن سنن تقواه" كف الرعاع عن محرمات اللهو والسماع ص 124
• وقال الحافظ ابن حجر (الشافعي) "أما استماع آلات الملاهي المطربة المتلقاة من وضع الأعاجم، فمحرَّمٌ مجمعٌ على تحريمه، ولا يُعلم عن أحد منه الرخصة في شيء من ذلك، ومن نقل الرخصة فيه عن إمام يُعتد به فقد كذب وافترى" فتح الباري ج 8/ 853.
• قال ابن قدامة(الحنبلي): "آلة اللهو كالطنبور، والمزمار والشبابة ... آلة للمعصية بالإجماع" المغني ج 20/260
• قال الحافظ ابن رجب(الحنبلي): "سماع آلات الملاهي ... لا يُعرف عن أحد ممن سلف الرخصة فيها، إنما يُعرف ذلك عن بعض المتأخرين من الظاهرية والصوفية ممن لا يعتد به" مجموع رسائل ابن رجب 2/458.
• قال الإمام أبو العباس القرطبي(المالكي): "أما المزامير والأوتار والكوبة – وهو طبل طويل ضيق الوسط - فلا يختلف في تحريم سماعه، ولم أسمع عن أحد ممن يعتبر قوله من السلف وأئمة الخلف من يبيح ذلك" الزواجر عن اقتراف الكبائر لابن حجر الهيثمي.
• قال الإمام ابن نجيم –من كبار فقهاء الحنفية-: "ونقل البزازي في المناقب الإجماع على حرمة الغناء إذا كان على آلة كالعود" البحر الرائق لابن نجيم ج 7/15
• وقال شيخ الإسلام ابن تيمية: "مذهب الأئمة الأربعة أن آلات اللهو كلها حرام ... ولم يذكر أحد من أتباع الأئمة في آلات اللهو نزاعًا، إلا أن بعض المتأخرين من أصحاب الشافعي ذكر في اليراع ـ يعني الزمارة التي يقال لها الشبابة ـ وجهين، بخلاف الأوتار ونحوها، فإنهم لم يذكروا فيها نزاعًا، وأما العراقيون الذين هم أعلم بمذهبه وأتبع له فلم يذكروا نزاعًا لا في هذا ولا في هذا، ...، ولكن تكلموا في الغناء المجرد عن آلات اللهو: هل هو حرام، أو مكروه، أو مباح؟". اهـ مجموع الفتاوى 11/577
• قال الألباني رحمه الله: "اتفقت المذاهب الأربعة على تحريم آلات الطرب كلها". الصحيحة 1/145 .

قلت: فهذه النقول تبين أنه قد أجمع أهل العلم على تحريم المعازف من حيث الجملة، لكن اختلفوا فيما يُستثنى من ذلك، حيث استثنى بعضهم ضرب الدف في الأعراس أو الأعياد أوعند قدوم الغائب أو للقادم من الجهاد، بينما جزم الباقون بتحريمه، واستثنى بعضهم الطبل والجمهور على تحريمه كذلك.

ثانيا: حكم المخالف في المسألة:

ومن المعلوم أن مسائل الخلاف الشاذ ينكر على المخالف فيها بكافة درجات الإنكار ويشنع عليه بخلاف مسائل الخلاف المستساغ.

وإن ورد عن بعض الخلف كابن حزم رحمه الله وبعض المعاصرين أقوالًا في حل الموسيقى فلا يجوز اتباعهم أو تقليدهم فيها؛ لأن خلافهم هذا زلة وشذوذ لا يعتد به، مخالف للإجماع السابق، وقد حذر العلماء من تتبع زلات أهل العلم وشنعوا على من يفعل ذلك:

• يقول الذهبي "وَمَنْ تَتَبَّعَ رُخَصَ المَذَاهِبِ، وَزَلاَّتِ المُجْتَهِدِيْنَ، فَقَدْ رَقَّ دِيْنُهُ"
• ويقول الأوزاعي" مَنْ أَخَذَ بِنوَادِرِ العُلَمَاءِ، خَرَجَ مِنَ الإِسْلاَم"

  فمن أبى عقله المريض أو شهوته الغالبة أن ينقاد لما سبق من أدلة وأقوال للعلماء، فعليه أن يرضى بأن يكون ممن قال الله عنهم "يشترون لهو الحديث"، وقال عنهم النبي ﷺ "يستحلون...المعازف" وذمهم وأنكر عليهم مالا يحصى عددا من أهل العلم سلفًا وخلفًا.

تنبيه مهم: أحيانا يذكر في بعض الكتب أن السماع مختلف فيه أو يتحدث عالم عن حل السماع، فيفهم الجهال أو من في قلوبهم مرض، أن السماع المقصود به المعازف، وهذا جهل فاضح، فالسماع المختلف فيه مقصود به الإنشاد والحداء بدون معازف وقد وقع في هذا خلاف معتبر سلفًا وخلفًا، أما المعازف والموسيقى فحسبك ما نقلنا من إجماعات عليها.

وفي الختام نؤكد أن حرمة المعازف الواردة في الشرع وفي إجماع أهل العلم لو لم ترد، لما وسع العاقل إلا الامتناع عن سماع المعازف، فمعلوم تهتك كل من يدمن سماع الموسيقى، وما يدخل قلبه من البلابل والشهوات، ويصيب خلقه من الميوعة ونقص المروءة والرجولة، ومعلوم كذلك بالاضطرار عند أهل القرآن أن أكثر ما يصد عن سماع القرآن ويصعب الالتذاذ به على النفس سماع الموسيقى.

ولا حول ولا قوة إلا بالله

كتبه/ أبو الفتح يحيى الفرغلي

الاثنين 17 رجب 1437هــ

وعدل يوم الأربعاء 27 شعبان 1443 هــ